ŞEYHBIZIN AŞİRETİ

Alman Wolf Dieter Hütteroth mesleği itibarıyla Coğrafya bilimcisidir. O, 1960-61 ve 1962/63 yıllarında ıç Anadoluya alan araştırmasında bulunmak üzere gitmiş.
Hütteroth, Landliche Siedlungen im Südlichen ınneranatolien in den letzten vierhundert Jahrenadlı araştırmasında Konya-Ankara arası bölge Kürtlerinden de bahsediyor. Göçebe Kürt aşiretlerinin yanısıra Türkmen aşiretlerinin ve muhacirlerin (Çerkez, Tatar) bu bölgeye gelişi, yaşam biçimi ve yerleşimi hakkında etraflı bilgiler içeriyor Hütterothun araştırması.

Bu araştırmada, Konya-Ankara Kürtleri Konusuna değinilen bazı bölümleri, Türkçeye çevirerek yayınlıyoruz.19. yüzyılın kısmen belirlenebilen son çeyreğinde, ıç Anadolunun büyük bir bölümünde, halkın çoğunluğu yerleşim yerlerini yılda en az iki kere değiştirmekteydi. Değişik çadır türleri yazlık yerleşim alanlarında yaygın bir biçimde görülüyordu. Ancak halkın mobilitesi oldukça belli köy ve aşiret sınırları içindeki alanlarla sınırlanmış ve daraltılmış bir vaziyetteydi. Sadece Toroslarda, kışlakları Akdeniz kıyılarının düzlüklerinde bulunan ve tümden göçebe olan aşiretlere rastlanmaktaydı. ıç Anadoluda 19. Yüzyılın başlarında, tüm aşiretin yeni mera ve yerleşim yeri arama, tahsildarlardan kaçma veya iç çatışmalar nedeniyle sıkça uzak yörelere yapılan ve peryodik olmıyan göçlerine rastlanıyordu (1).Ancak bu göçerler 19. Yüzyılın son çeyreğinde son buldu. Yöresel etnik yapılanma, günümüze dek süren şekliyle kendini korudu.
1870 de etnik aşiret yapılanması (Yazarın kendi tespitlerine göre)
Harita için Notlar:
Haritada 1870de var olan tüm yerleşim birimleri belirtilmiştir. Araştırma bölgesinin Kuzeyindeki mevcut yerleşim birimleri 1890 daki duruma ve daha sonraki kaynaklara (Ankara Salnamesi) göre belirlenmiştir.
Yerli Türk köyleri (aşiret yapısı bilinmeyen)
Kışla köyleri ve Küçük Türkmen köyleri
Yaklaşık olarak Türkmen aşiret bölgesi, Türkmen aşiret adları ve bazı alt aşiretler
Aşiret örgütlenmesine muhtemelen sahip bulunan ve günümüzde yerleşik Türklerin kışla köyleri
Kürtçe konuşan halkın köyleri
Yaklaşık olarak Kürt aşiret bölgeleri ve tespit edebildiği kadarıyla alt aşiret adları.
Bozkır bölgesinin Haymanaya doğru uzanan Kuzey kesiminde bulunan kışla köyleri, 1870 lerde bir yandan büyük yerleşim birimi diğer yandan adları bilinen aşiretlerin merkezleri konumunda bulunuyordu. Yeniceoba, Bulduk, Kozan, Celep, Kürdoğlu, Dondurma (Halikanlı), Yapalı ve Taşpınar da aşiret ve kısmen alt aşiret adları halen bugünde biliniyor. Ve yöreye yerleşimin ne zaman gerçekleştiği bazen yılına varıncaya kadar kesin biçimde belirtiliyor. Buraya yerleşim geleneği kesinlikle 200 yılı geçmiyor.
Dondurmada bana, buraya 1858 de yerleştiklerini söylediler. Reşvan Kürt aşiretine mensup köylere, örneğin Karagedike 1846/47, Burunsuz-Serefliye 1844, Bulduka 1853/55 de yerleşildiği anlatıldı. Osman Paşa adında biri onları Doğu Anadoludan Haymananın güneyine sürüp yerleştirmiş. Şeyhbızın Kürtleri ise yerleşim tarihlerini 1800 ile 1810 olarak belirttiler. Benim bildiğim en eski belge, Ahmet Refikin yayınladığı 244 nolu olup, 1776 dan kalmadır. Bu belgede, Karaman eyaletinin soyguncu aşiretleri arasında Karaca Kürt adı geçmektedir. Ancak bununla, Konya vilayetinin kuzeyinde bulunan Karacadağ yöresindeki Kürtlerin kastedilmiş olup olmadığı kesin bilinmiyor. Resmi belgenin tarihi ile Şeyhbızın aşiretinin yerleşim tarihi arasında 30 yıllık bir süre farkı bulunuyor.
19. yüzyılın ikinci yarısında, ıç Anadolunun bozkır bölgesinin kuzeyinde yer alan bu kışla köylerinde de, yerleşim yerini değiştirme sistemi, bugün tespit edilebileceği gibi, aynı biçimde ve uzun süreden beri olmasada, Tuz gölünün güneyindeki gibiydi. Kuzeydeki bu kışla köylerindeki çoğu Kürt aşiretleri 19. Yüzyılın ortalarına kadar daha çok göçebe olarak yaşıyordu. Örneğin; Dondurmalılar 1860 larda her yıl güneye doğru, peryodik olmasada, sıkça kışın Akdenize kadar, Adana çevrelerine kadar uzanan göçlere çıkıldığını hatırlıyor. Reşvan aşiretine mensup kuzeydeki kışla köylerinde, özellikle Bulduklu ve Yeniceobalılar 19. Yüzyılın ortalarına kadar aşiret federasyonunun bir bütün olarak Ankaranın ve Çubukun kuzeyindeki dağlık yörelere yapılan göçleri hatırlamaktalar.



Yazlak amaçlı yaylaya göçlerin kışlak köylerin çevresiyle sınırlandırılmış olması bu bölgede yeni bir oluşum. Bunu, bölgenin kuzeyindeki kışla köylerinde, 19. Yüzyılın ikinci yarısından önceye has olan bir durum olarak sayamayız...
19. Yüzyılın ikinci yarısında, Haymananın dağlık kesiminde yaylacılık konusunda, ancak kıt bilgilerden ötürü, sınırlı belirlemeler yapmak mümkün. Öncelikle, Perrot (2), Ainsworth (3) ve Tschihatscheff tan(4) kalma raporların iki önemli konuda çakıştığını belirtmek gerekiyor. Birincisi, hazır düzenli köylerin varolduğu gerçeğidir.Seyahat güzergahları üzerinde bulunan bugünkü yerleşim yerlerinin hepsi belirtilmiş. R. Kiepertin güney Haymana dağlık kesimine ilişkin belirlemelerini ağırlıklı olarak bu yazarlara dayandırdığı için (5), 1906 tarihli haritası 1870den önce, topografik konumlanışı yanlış yada belirsiz kalsa da, var olan yerleşim yoğunluğunu içeriyor ve güzergahlardan uzak bulunan yerleri ihtiva etmiyor.
Ikincisi, Haymananın Kürt yerlileri öncelikli olarak hayvancılıkla uğraştığı ve kısmen uzak yörelere göçe çıktığı belirtiliyor. Haymananın güneyindeki aşiretlerin, özellikle Cihanbeyli ve Reşvan aşiretlerinin ılkbaharda halen, halk arasında hatırlandığı gibi, Kuzeye doğru, Ankaranın ve Çubukun kuzeyindeki dağlık kesimlere, Kızılcahamama dek uzanan göçleri belirtiliyor (6).
Aynı aşirete mensup, mevcut köylerden kopmadan uzak yörelere yapılan göçler, Kürtlerin gelmiş olduğu doğu Toroslardaki durumla ilişki benzerliğini akla getiriyor. Orada da, aşiretin tümü göçebe olarak yaşamıyor, bir bölümü daha çokta aşiret alt birimlerinden oluşan sürü sahipleri ve aileleri bu tür göçlere çıkıyordu(7). Nüfusun geri kalan büyük bölümü köylerde yada yerleşim yerine yakın olarak kurulan çadırlarda kalıyordu. Her iki kesim arasında çok yönlü ilişkiler korunuyor, aynı aşirete mensup olunması halinde bu, mülkiyet ilşkilerine göre değişen tesadüfü bir çeşit iş bölümünü andırıyor...

(1)- Bkz. De Planhol, 1959, s. 527

(2)- G. Perrot, les Kurdes de I’Haimaneh, Rev. Des Denx Mondes XXV, 2, Paris 1865

(3)- W.F. Ainsworth, Travels and Researches in Asia Minor, London 1842, Bd.I, s.136-155

(4)- P. De Tschihatscheft, 1867

(5)- R. Kiepert, Karte von Kleinasien 1:400 000,Bl. B ııı, Angora

(6)- Ainsworth 1842, Bd.ı, s.146

(7)- W. Hütteroth, Beobachtungen zur Sozialstruktur Kurdischer Stamme im Östlichen

Taurus, z.f. Etnologie 86, 1, 1961, s.32